Sobota, 27 lipca 2024
09.12.2020 r.
Miłośnikom lokalnej historii Góra Markowca kojarzy się przede wszystkim z bitwą, jaką stoczono w jej okolicy wiosną 1945 roku. Do dzisiaj przetrwały namacalne ślady tego wydarzenia – fragmenty niemieckiej baterii przeciwlotniczej oraz system ziemnych umocnień. Z charakterystycznym wzniesieniem wiąże się jednak jeszcze inna interesująca historia: tysiące lat temu funkcjonowała w tym miejscu osada, którą zamieszkiwali przedstawiciele tzw. kultury pomorskiej.
O kulturze pomorskiej, jednej z najważniejszych kultur archeologicznych regionu, pisałem na łamach Rumskich Nowin już kilkakrotnie. Na naszym obszarze jej przedstawiciele żyli we wczesnej epoce żelaza, ok. VII-VI w. p. n. e. Dzięki licznym badaniom prowadzonym na przestrzeni ostatnich stu lat udało się ustalić, że zasiedlali niewielkie osady o charakterze otwartym, trudnili się rolnictwem i hodowlą zwierząt, znali się też na łowiectwie, rybołówstwie, potrafili wytwarzać bursztynowe ozdoby i drobne narzędzia z brązu.
Najbardziej charakterystyczną cechą tej kultury był jednak obrządek pogrzebowy. Ciało zmarłego najpierw palono, a następnie umieszczano w popielnicach – charakterystycznych naczyniach wykonanych z gliny. W górnej części takiej urny umieszczano czasami schematyczne przedstawienie ludzkiej twarzy, rzadziej sceny rodzajowe lub wyobrażenie przedmiotów codziennego użytku lub broni. Tak przygotowane popielnice zamykano w kamiennych grobach w kształcie skrzynki. Stąd do kultury pomorskiej przylgnęły dwie inne nazwy: „kultura urn twarzowych” lub „kultura grobów skrzynkowych”.
Wiele śladów bytności przedstawicieli tej kultury odnaleziono na terenie dzisiejszej Rumi. Szczególnie cenne okazały się wydobyte w okolicy Janowa popielnice z przedstawieniami twarzy, które do dzisiaj oglądać można na wystawie stałej Muzeum Archeologicznego w Gdańsku. Wśród wielu stanowisk badanych w naszym rejonie stosunkowo ciekawe okazało się też to zlokalizowane na stokach Góry Markowca. Archeolodzy ustalili, że i w tym miejscu musiała funkcjonować starożytna osada kultury pomorskiej.
Pierwsze udokumentowane znalezisko archeologiczne w rejonie Góry Markowca datuje się już na okolice 1913 roku. Wówczas miejscowy gospodarz Franciszek Borkowiec wyorał grób skrzynkowy, który skrywał m.in. wysoką popielnicę zachowaną w dość dobrym stanie. Naczynie wypełnione było przepalonym materiałem kostnym.
Zaledwie kilka lat później – w 1922 roku – w bezpośrednim sąsiedztwie wzniesienia, w pobliżu restauracji leśnej Auerhahn, ekipa archeologów pod kierunkiem Józefa Kostrzewskiego natrafiła na kolejne ślady: luźne fragmenty ceramiki, żużle i węgle drzewne.
Na szczególnie cenne „pamiątki” starożytnej osady natrafiono na Markowcu w połowie lat trzydziestych. Na roli jednego z gospodarzy odkryto wówczas dobrze zachowany grób skrzynkowy, który skrywał aż osiem urn z przedstawieniami twarzy. O wydarzeniu szeroko informowała prasa, także ta ogólnopolska (np. „Ilustrowany Kuryer Codzienny” z 29 maja 1935 roku). Dość szczegółowy opis znaleziska zamieszczono w branżowym czasopiśmie „Z otchłani wieków” (pisownia oryginalna):
„Odkrycie grobu przedhistorycznego na wybrzeżu. Na roli jednego z gospodarzy pod Rumją w pow. wejherowskim, na tzw. Markowcu, natrafiono na doskonale zachowany grób przedhistoryczny. Wykopalisko należy do grobów skrzynkowych z okresu halsztackiego, okrytych dokoła głazami, pod którymi znajdują się urny i naczynia grobowe. Badania przeprowadziła z ramienia władz konserwatorskich kustosz Muzeum Morskiego w Gdyni p. dr J. Krajewska. Okazało się, że grób zawiera 8 urn twarzowych, znakomicie zachowanych i jedną baniastą amforę zdobną w zausznicę z bronzu. Po zbadaniu przyległego terenu p. dr Krajewska przewiozła urny do Muzeum Morskiego w Gdyni”.
Z otchłani wieków, 1935 r. (r. 10, z. 4-5)
Odnalezione na terenie Góry Markowca skarby znajdowały się w gdyńskim muzeum do 1943 roku. Wówczas władze okupacyjne zdecydowały o ich przewiezieniu do Gdańska. Pod koniec wojny wszystkie artefakty uległy zniszczeniu lub zaginięciu, a informacje o nich przetrwały jedynie w dokumentach i doniesieniach prasowych.
Badania archeologiczne na Górze Markowca kontynuowano w okresie PRL-u. Pod koniec lat siedemdziesiątych na południowo-wschodnim stoku planowano utworzyć park krajobrazowo-rekreacyjny. Przed przystąpieniem do inwestycji (ostatecznie nigdy jej nie zrealizowano) Przedsiębiorstwo Budowy i Konserwacji Terenów Zielonych zleciło pracownikom Muzeum Archeologicznego w Gdańsku przebadanie terenu.
W 1978 rozpoznanie przeprowadził archeolog Janusz Podgórski. Rok później (między 5 czerwca a 9 lipca) pogłębiła je Barbara Wiącek. Znaleziono wówczas ślady po paleniskach, jamy o bliżej niezidentyfikowanej funkcji oraz kilkaset fragmentów ceramiki o charakterze kuchennym lub stołowym. Dzięki nim udało się zrekonstruować m.in. dwuuchy garnek o lekko pogrubionej krawędzi czy niewielki kubek. Znaleziska wydatowano dość szeroko na wczesną epokę żelaza.
Osada, która pozostawiła po sobie te ślady, składała się zapewne z kilku domostw i zamieszkiwana była przez dość krótki czas. Jako ciekawostkę warto dodać, że podczas badań odnaleziono nieliczne fragmenty ceramiki średniowiecznej.
Jak podkreślają archeolodzy, wiele cennych artefaktów zlokalizowanych na Górze Markowca mogło ulec zniszczeniu podczas fortyfikowania tego miejsca podczas II wojny światowej. Po zakończeniu działań wojennych wzniesienie było intensywnie eksplorowane przez poszukiwaczy. Jednocześnie było stopniowo zabudowywane przez domy jedno- i wielorodzinne.
Wkrótce Góra Markowca może stać się jedną z atrakcji naszego miasta ze względu na planowaną w tym miejscu budowę wieży widokowej. Niezależnie od rozwoju tej przestrzeni warto pamiętać o jej dużym znaczeniu archeologicznym i historycznym.
Bibliografia:
