03.11.2015 r.
DZIEDZICZENIE USTAWOWE
Czy wiesz, że jeśli nie wyznaczysz swoich spadkobierców twój majątek zostanie odziedziczony ustawowo? Kolejność dziedziczenia ustawowego najłatwiej wyobrazić sobie zapoznając się z poniższymi schematami:
I bardziej szczegółowe ujęcie problemu, w przypadku dziedziczenia wyłącznie przez małżonka oraz dzieci spadkodawcy:
Dopiero w razie braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
TESTAMENT
Jeśli jednak chcemy zabezpieczyć swoich bliskich na wypadek naszej śmierci w sposób przez nas wskazany, warto sporządzić testament, by spadkobiercy uniknęli problemów związanych z ewentualnymi niejasnościami. Pomimo, iż mamy do wyboru kilka rodzajów testamentów /m.in. ręczny czy nawet ustny/, zawsze najbezpieczniejsze będzie sporządzenie testamentu przez notariusza. Jedyną wadą tej formy są ponoszone przez sporządzającego testament koszty notarialne. Taksa notarialna za tego rodzaju czynność wynosi co do zasady 50 zł. Trzeba jednak doliczyć do niej koszty odpisów a także podatek VAT.
Testament może sporządzić osoba o pełnej zdolności do czynności prawnych. Co do zasady oznacza, iż np. osoba ubezwłasnowolniona, nie może sporządzić ważnego testamentu.
W przypadku sporządzenia testamentu przez osobę, u której zdiagnozowano chorobę psychiczną, ale nie ubezwłasnowolnioną, możliwe jest powołanie przez sąd biegłego, który oceni czy osoba ta znajdowała się w stanie wyłączającym sporządzenie ważnego testamentu czy też nie. W przypadku gdy, spadkodawca pozostawił kilka testamentów, poprzedni odwołany jest przez kolejny wtedy, gdy ten wyraźnie tak stanowi. Natomiast gdy takiej klauzuli spadkodawca nie zawarł, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego. Istnieje możliwość odwołania testamentu. Jeśli dokument jest w posiadaniu spadkodawcy /sporządzającego testament/, może on dokonać jego fizycznego zniszczenia albo zmian w treści, skreślając bądź zamazując tekst. W przypadku zmiany testamentu poprzez sporządzenie nowego dokumentu istotne jest jego datowanie. Bez daty, w sytuacji, w której nie można określić wzajemnych relacji czasowych pomiędzy testamentami – obydwa będą nieważne. Wykonawcą testamentu nie musi być nikt z grona spadkobierców, może być to po prostu osoba zaufana spadkodawcy. Jego główne zadanie to zarządzanie majątkiem spadkowym i sprawowanie nad nim pieczy. Testament może zostać uznany za nieważny. Jak wskazano wyżej, może to mieć miejsce, gdy został on sporządzony w stanie wyłączającym świadomość lub swobodę decydowania. Ale także, gdy osoba składająca testament działała w błędzie co do stanu rzeczy lub spraw, a także kiedy testament został sporządzony pod wpływem groźby skłaniającej do rozdysponowania majątkiem.
STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU
Akt poświadczenia dziedziczenia. Po śmierci bliskiej osoby sprawę spadkową można przeprowadzić dwojako. Jednym ze sposobów do uzyskania potwierdzenia praw do spadku jest notarialny akt poświadczenia dziedziczenia. Stanowi on alternatywę dla postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku. Sprawę spadkową można załatwić u dowolnie wybranego notariusza, w przeciwieństwie do sądu, którego właściwość określana jest ostatnim miejscem zamieszkania zmarłego (spadkodawcy). Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia na podstawie dziedziczenia ustawowego lub testamentowego. Istnieje mylne przekonanie, że sam testament jest wystarczającym dokumentem uprawniającym do korzystania z odziedziczonego majątku – i w takim przypadku konieczne jest urzędowe poświadczenia prawa do spadku. Jeżeli w testamencie do dziedziczenia powołano tylko jedną osobę – do kancelarii notarialnej oprócz tej osoby będą musieli się wybrać wszyscy krewni, którzy dziedziczyliby z mocy ustawy. Ich obecność jest warunkiem koniecznym do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Drugi warunek, to brak sporu pomiędzy najbliższymi spadkodawcy co do jego woli. W przypadku braku testamentu, dziedziczenie następuje na podstawie dziedziczenia ustawowego, zgodnego z przepisami Kodeksu cywilnego. Po uzyskaniu aktu poświadczenia dziedziczenia należy złożyć we właściwym Urzędzie Skarbowym, w terminie 2 miesięcy od dnia sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, zeznanie podatkowe dotyczące nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych ze spadku (chcąc skorzystać ze zwolnienia z tego podatku na mocy art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn). Natomiast w przeciągu miesiąca należy zgłosić we właściwym Wydziale Ksiąg Wieczystych i ujawnić w księdze wieczystej wpis własności na rzecz spadkobierców, którzy odziedziczyli.
Dokumenty wymagane do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, to:
[list icon=”momizat-icon-profile” icon_color=”#81d742″ icon_color_hover=”#eeee22″ ]Akt zgodu spadkodawcy,Akty urodzenia spadkobierców którzy nie zawierali związków małżeńskich,Akty małżeństwa pozostałych spadkobierców,Testament spadkodawcy (o ile został sporządzony), numer PESEL spadkodawcy, numery ksiąg wieczystych prowadzone dla nieruchomości których zmarły był właścicielem lub współwłaścicielem[/list]
Na opłaty, które pobiera notariusz przygotowując procedurę poświadczenia dziedziczenia, składają się następujące elementy:
[list icon=”momizat-icon-profile” icon_color=”#81d742″ icon_color_hover=”#eeee22″ ]Sporządzenie protokołu dziedziczenia – 100zl +23% VAT,Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia – 50zł +23% VAT,Sporządzenie protokołu przyjęcia oświadczenia przyjęcia lub odrzucenia spadku – 50zł +23% VAT, Sporządzenie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu – 50zł +23% VAT, Koszt wypisów[/list]
DZIAŁ SPADKU
Kolejnym krokiem po stwierdzeniu nabycia spadku jest jego dział pomiędzy spadkobierców. Dział spadku może zostać dokonany natychmiast po nabyciu spadku, po kilku latach lub może nie zostać dokonany wcale. Polski ustawodawca nie przewiduje obowiązku stosowania tej instytucji, a zatem w gestii spadkobierców jest ewentualny podział masy spadkowej lub jej brak. Zaniechanie przeprowadzenia działu spadku może jednak nieść za sobą przykre konsekwencje – na przykład związane z zarządem majątkiem spadkowym oraz ponoszonymi nakładami na jego utrzymanie.
Prawo polskie dopuszcza dwa rodzaje działu spadku, to jest:
[list icon=”momizat-icon-profile” icon_color=”#81d742″ icon_color_hover=”#eeee22″ ]Umowny dział spadku, Sądowy dział spadku[/list]
Aby dokonać działu spadku przed sądem należy:
[icon type=”vector” icon=”momizat-icon-checkmark” size=”18″ icon_color=”#81d742″ icon_color_hover=”#eeee22″ hover_animation=”border_increase” ] Określić właściwy sąd, przed którym toczyć się będzie postępowanie,
[icon type=”vector” icon=”momizat-icon-checkmark” size=”18″ icon_color=”#81d742″ icon_color_hover=”#eeee22″ hover_animation=”border_increase” ] Złożyć w sądzie wniosek o dział spadku zawierający elementy formalne, które powinny być umieszczone we wniosku, aby został on rozpoznany przez sąd, między innymi dane spadkobierców, postanowienie o stwierdzenie spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia, spis majątku spadkowego oraz proponowany podział majątku spadkowego spadku.
UMOWNY DZIAŁ SPADKU
Umowny dział spadku może nastąpić tylko w przypadku zgody wszystkich spadkobierców
co do jego dokonania. Sprzeciw choćby jednej osoby czyni dział umowny niedopuszczalnym. Wówczas pozostaje dokonanie działu spadku przed sądem powszechnym. Oczywistym jest przy tym, iż dział spadku zawarty przed notariuszem jest szybszy i nie tak sformalizowany jak postępowania sądowe. Notariusz w umowie wnioskuje o dokonanie zmian w księgach wieczystych, ewidencji gruntów oraz pobiera ewentualny podatek od czynności cywilnoprawnych, który zostanie przekazany na konto urzędu skarbowego. Tym samym strony zwolnione są z dodatkowych czynności formalnoprawnych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy. Jednak od woli spadkobiercy zależy, czy skorzysta z prawa do nabycia spadku czy nie. Czasami bardziej opłaca się odrzucić spadek, jeśli wiemy lub podejrzewamy, że możemy odziedziczyć długi. Jeżeli spadkodawca miał wierzycieli, mogą oni od nas zażądać zapłaty długów. Spadkobierca ma trzy możliwości:
[icon type=”vector” icon=”momizat-icon-checkmark” size=”18″ icon_color=”#81d742″ icon_color_hover=”#eeee22″ hover_animation=”border_increase” ] Proste przejęcie spadku oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi spadkodawcy bez żadnych ograniczeń. Innymi słowy będzie musiał spłacić dług spadkodawcy niezależnie od tego czy odziedziczone pieniądze lub inne składniki majątkowe wystarczają na uregulowanie należności.
[icon type=”vector” icon=”momizat-icon-checkmark” size=”18″ icon_color=”#81d742″ icon_color_hover=”#eeee22″ hover_animation=”border_increase” ] Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza natomiast, że odpowiedzialność za długi spadkobiercy jest ograniczona do określonej wysokości. Konkretnie do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (czyli aktywów spadku). Spis inwentarza sporządza się właśnie w celu ustalenia jaka jest wartość spadku. Wierzyciel nie będzie mógł domagać się zapłaty od spadkobiercy ponad wartość aktywów spadku. Przykładowo wartość aktywów spadku wynosi 50 tys. zł. Dług jest równy kwocie 100 tys. zł. Jeżeli przyjęliśmy spadek z dobrodziejstwem inwentarza wierzyciel może domagać się zapłaty jedynie 50 tys. zł.
ODRZUCENIE SPADKU – oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Z kolei brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku, chyba, że spadkobiercą jest osoba bez pełnej zdolności do czynności prawnych, albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia lub osoba prawna. Z reguły -miesięczny termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku biegnie od daty śmierci spadkodawcy. Są jednak sytuacje powołania do dziedziczenia w testamencie, o czym osoba powołana nie wiedziała i dla niej termin na złożenie oświadczenia liczony będzie dopiero od dnia, w którym dowiedziała się o istnieniu testamentu. Termin uznaje się za zachowany, gdy przed jego upływem oświadczenie spadkobiercy zostanie złożone w sądzie rejonowym lub przed notariuszem.
WYDZIEDZICZENIE
Czym jest wydziedziczenie?
Wydziedziczenie jest niczym innym jak pozbawieniem przez spadkodawcę prawa do zachowku osób uprawnionych do dziedziczenia. Należy jednak pamiętać, że wydziedziczenie może nastąpić tylko w testamencie i musi jasno określać jego przyczyny a także, co oczywiste, wskazywać osobę wydziedziczonego. To, jakie mogą być przyczyny wydziedziczenia wprost podpowiada nam polskie prawodawstwo. Zatem, spadkodawca może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli ten:
[icon type=”vector” icon=”enotype-icon-cross3″ size=”18″ icon_color=”#81d742″ icon_color_hover=”#dd3333″ hover_animation=”border_increase” ] Wbrew jego woli postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (np. jest uzależniony od narkotyków bądź alkoholu, jest hazardzistą, nie zachowuje się jak prawy obywatel itd.)
[icon type=”vector” icon=”enotype-icon-cross3″ size=”18″ icon_color=”#81d742″ icon_color_hover=”#dd3333″ hover_animation=”border_increase” ] Dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,. używa przemocy zarówno cielesnej jak i psychicznej wobec spadkodawcy,
[icon type=”vector” icon=”enotype-icon-cross3″ size=”18″ icon_color=”#81d742″ icon_color_hover=”#dd3333″ hover_animation=”border_increase” ] Uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (na przykład zerwał wszelkie kontakty, nie opiekuje się spadkodawcą).
Jeżeli z jakichkolwiek przyczyn chcemy jednak decyzję o wydziedziczeniu odwołać, niezbędnym jest odwołanie całego testamentu, w którym dany członek rodziny został wydziedziczony a następnie sporządzenie nowego, już bez wzmianki o wydziedziczeniu.
ZACHOWEK
Jak wskazano wyżej, wydziedziczenie jest pozbawieniem prawa do zachowku. Czym jednak jest ten zachowek. Otóż, zachowek to nic innego jak prawo do otrzymania świadczenia pieniężnego – swego rodzaju rekompensaty przewidzianej dla osób pominiętych w testamencie. Prawo do zachowku powstaje tylko z chwilą otwarcia spadku (czyli śmieci spadkodawcy) i przysługuje nie tylko w przypadku dziedziczenia testamentowego ale również ustawowego. Istotnym jest, że prawo do zachowku przysługuje bardzo wąskiej grupie podmiotów, tj. zstępnym (dzieci, wnuki, prawnuki itd.) małżonkowi i rodzicom spadkodawcy.
ŚRODKI NA POKRYCIE KOSZTÓW POGRZEBU
Możliwe jest również uzyskanie, z oszczędności zgromadzonych na rachunku, wypłaty środków odpowiadających wysokości kosztów pogrzebu. Bank nie może odmówić wypłaty takich środków osobie, która udokumentuje wysokość faktycznie poniesionych kosztów (przedstawi odpowiednie rachunki dotyczące np. przewozu zwłok, nabycia trumny, miejsca na cmentarzu, postawienia nagrobka mi in.). Refundacja nie powinna przekraczać kosztów organizacji pogrzebu „zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku”.
DZIEDZICZENIE SKŁADEK EMERYTALNYCH
Cześć opłaconych składek emerytalnych polega dziedziczeniu. Dotyczy to składek, które trafiają do II filaru, czyli na konto emerytalne w OFE oraz tzw. subkonto w ZUS. Jeżeli ktoś od początku odprowadzał składki tylko do ZUS, do I filaru, to jego pieniądze nie podlegają dziedziczeniu. Nie przejmą ich małżonek ani dzieci. Inaczej, jak wspomniano wyżej, jest w przypadku składek z OFE. Pieniądze oszczędzających w Funduszu nie przepadają po ich śmierci – mogą je przejąć bliscy. Ale uwaga! OFE nie zgłosi się do spadkobiercy z informacją, że ma pieniądze po bliskim zmarłym, bo nie wie, że ktoś umarł. O śmierci bliskiego należy zawiadomić OFE, przedstawiając akt zgonu. Takim samym zasadom dziedziczenia jak składki w OFE podlegają składki odkładane na subkoncie w ZUS. Kwoty na subkontach są co roku waloryzowane o wysokość średniego nominalnego PKB – czyli wzrostu gospodarczego – plus inflację z ostatnich pięciu lat. Waloryzacja nie może być ujemna. Innym przykładem „dziedziczonego” świadczenia jest renta rodzinna pobierana
np. po mężu. Jeżeli jest ona wyższa niż wypracowana przez daną osobę emerytura, to może on nadal pobierać rentę. W pierwszej kolejności środki z OFE (lub ZUS) dziedziczy małżonek osoby zmarłej. Jeśli więc między małżonkami istniała ustawowa wspólnota majątkowa, dziedziczący małżonek ma prawo do połowy środków zgromadzonych w OFE
w trakcie małżeństwa. Druga połowa środków, która nie trafia do małżonków zmarłego, jest wypłacana osobom uposażonym wskazanym przez członka OFE. Zmarły wybierając osoby uprawnione do dziedziczenia zaznacza udziały procentowe każdej z wymienionych osób – otrzymają one wypłaty w formie bezpośredniej (przekaz pocztowy lub przelew).
Natomiast jeśli uposażonym jest współmałżonek, to może (ale nie musi) przekazać te środki na swój rachunek lub subkonto. Jeśli uposażeni nie zostali wskazani, musi zostać przeprowadzone postępowanie spadkowe, które dotyczy tylko tej części środków, które nie zostały wypłacone współmałżonkowi. Z innych informacji istotnych odnośnie dziedziczenia emerytur i innych świadczeń, wspomnieć, należy, iż emerytura zawieszona, o którą zmarły emeryt się nie upominał, nie wchodzi do schedy spadkowej po nim. Nadto należy pamiętać, iż pieniądze, które bliscy zmarłego emeryta lub rencisty pobrali w następnym miesiącu po jego śmierci, trzeba zwrócić ZUS. Takiej sytuacji można uniknąć, jeśli możliwie szybko po pogrzebie rodzina powiadomi ZUS o zgonie. Zasada jest taka: nie ma konieczności zwrotu świadczenia do ZUS, jeżeli emerytura/renta wpłynęła na konto przed śmiercią świadczeniobiorcy, bez względu na to, w którym dniu miesiąca zmarł emeryt/rencista.
DAROWIZNA JEJ ODWOŁANIE, SŁUŻEBNOŚĆ OSOBISTA
Na podstawie sporządzonej umowy darowizny możemy przekazać nieodpłatnie zarówno rzeczy ruchome (np. samochód, meble, biżuterię), jak i nieruchomości lub udział w nich (np. parcele, lokal, który stanowi odrębną własność). Świadczenie darowizny może również polegać na zapłacie określonej sumy pieniężnej, zwolnienia osoby obdarowanej z długu, zniesienia hipoteki czy ustanowieniu praw majątkowych (np. służebności osobistej),
Forma umowy darowizny – darczyńca swoje oświadczenie powinien złożyć w formie aktu notarialnego, ale nawet jeśli taka forma nie zostanie zachowana, umowa darowizny i tak będzie ważna, pod warunkiem że przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Ale uwaga, nie dotyczy to nieruchomości. Zawsze, gdy przedmiotem darowizny jest nieruchomość (np. dom, mieszkanie,) umowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Jeśli wymóg ten nie zostanie spełniony, umowa będzie nieważna. W przypadku darowizny warto poznać jeszcze dwa dodatkowe zagadnienia: służebności osobistej i odwołanie darowizny.
Służebność osobista. Jeżeli ktoś chce podarować mieszkanie, może je obciążyć tzw. służebnością osobistą mieszkania. Darczyńca ma wówczas możliwość korzystania z cudzej nieruchomości poprzez zamieszkiwanie w niej oraz korzystanie z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku (art.302 § 1 k.c.). U notariusza należy sporządzić Umowę darowizny i ustanowienia służebności osobistej. Istnieje możliwość odwołania darowizny (art. 8 8 k.c.). Darczyńca może jednak odwołać darowiznę tylko i wyłącznie wtedy, gdy obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Oznacza to, że obdarowany musi dopuścić się wobec darczyńcy czynów o dużym natężeniu złej woli, może to być np. popełnienie przez obdarowanego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, czci lub mieniu darczyńcy (np. pobicie darczyńcy, zniesławienie albo kradzież jego mienia), znęcanie się nad nim psychiczne bądź fizyczne, kierowanie w jego stronę poważnych gróźb, pozostawienie darczyńcy bez koniecznej pomocy. Jeżeli mimo takiego niewdzięcznego zachowania darczyńca przebaczy obdarowanemu, wówczas darowizny nie będzie można odwołać.
Ale uwaga – za rażącą niewdzięczność na pewno nie będą uznane przez sąd zwyczajne kłótnie czy nieporozumienia rodzinne. Darczyńca może odwołać darowiznę tylko w ciągu roku od momentu kiedy dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego. A czyni to poprzez złożenie obdarowanemu oświadczenie na piśmie o odwołaniu darowizny. Jeżeli obdarowany nie będzie chciał zwrócić przedmiotu darowizny, wówczas należy wystąpić do sądu cywilnego z powództwem o „zwrot rzeczy darowanej“ Możemy sobie jednak wyobrazić, iż chcemy/ musimy odwołać darowiznę mimo niewystępowania rażącej niewdzięczności. Możemy to zrobić, ale tylko gdy nie została ona wykonana, a my popadliśmy w niedostatek. W przypadku darowizny już wykonanej, możliwości takiej niestety nie ma. W takim przypadku obowiązkiem obdarowanego jest, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczenie darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom. Aby zwolnić się z tego obowiązku obdarowany może oczywiście samodzielnie zwrócić darczyńcy wartość wzbogacenia. Nikt jednak nie może go do tego zmusić.
